Van verdediging naar groei – over stress, ademhaling en hartcoherentie

Paniek op de uitvoegstrook

Ik rijd op de snelweg en ik ben op weg naar Zeist. Ik rijd op de ring van Utrecht, voor wie dat kent: een wirwar van in- en uitvoegstroken, parallelbanen en dubbele afritten.
Het is druk, maar ik ben alert en ontspannen. Ik heb genoeg tijd, er staat een fijn muziekje op, en ik rijd in de comfortabele elektrische auto van een familielid.

Net heb ik dubbel uitgevoegd en rijd nu op de uitvoegstrook. Links van mij rijdt een vrachtwagen. We reden al een tijdje samen op, dus ik ga er eigenlijk vanuit dat hij mij wel gezien heeft. Toch?

En dan ineens begint de vrachtwagen naar rechts te bewegen. Waar ik rijd.

Ik zit pal naast hem, rechts van mij is een vangrail. Geen vluchtstrook. Geen ruimte. Geen keuze.
In een milliseconde slaat mijn ontspanning om in doodsangst. Ik rem hard — hopend dat de auto achter mij het op tijd ziet — en toeter, al klinkt het toeteren nogal zielig voor zo’n stoere wagen.

Het loopt goed af. De vrachtwagen corrigeert zich, ik rem hard genoeg, en degene achter mij reageert snel. Maar de schrik zit diep. En terwijl ik verder rijd, komt de gedachte op: wat gebeurt er met deze ervaring als ik er niets mee doe?

Je lichaam als archief

Mijn lijf heeft op dat moment doodsangst gevoeld. Als ik daar niets mee had gedaan, was de kans groot dat deze ervaring zich had opgeslagen als conditionering.
Angst bij uitvoegen. Angst als ik naast een vrachtwagen rijd. Onrust bij vangrails zonder vluchtstrook. Mijn systeem zou dan de volgende keer niet meer neutraal reageren, maar alert zijn op gevaar — of dat gevaar er nou is of niet.

En dat is precies wat het lichaam doet: het leert, het onthoudt, en het beschermt. Soms zelfs tegen iets wat allang voorbij is.

Groei of verdediging – je systeem kent maar twee standen

In de kern kunnen de cellen van ons lichaam zich in twee toestanden bevinden: groei of verdediging. Ze kunnen niet beide tegelijk. Genezing, liefde, ontspanning, vernieuwing? Dat vraagt om groeimodus. Maar zodra er gevaar dreigt — fysiek of emotioneel — schakelt je systeem over op verdediging.

Je kent de termen vast wel: vechten, vluchten of bevriezen. Wat minder bekend is, is dat dit dus niet alleen iets is wat je hoofd bedenkt, maar wat op celniveau gebeurt. Je hele lichaam doet mee.

Een voorbeeld: je ligt ziek in je tent tijdens een safari. In rust — groeimodus — gebruikt je lichaam de energie om je immuunsysteem te versterken. Maar zodra er een leeuw komt snuffelen, verschuift alle energie naar je spieren: rennen. Overleven.

En maar goed ook. Alleen… wat als er geen leeuw is, maar wel een volle inbox, een ongemakkelijk gesprek, een druk gezin, een onverwachte botsing op de snelweg? En wat als dit soort momenten zich opstapelen, dag in dag uit?

Dan leeft je lichaam in een staat van verdediging. Subtiel. Continu. En dat kost energie. Veel energie. Dit is de dagelijkse realiteit voor de meesten van ons.

En dan… de ademhaling

Gelukkig heeft het lichaam een ingang. Eén poort tussen onbewuste processen en bewustzijn: de ademhaling. Dit is het enige proces in je lichaam dat zowel onbewust als bewust plaatsvindt. We hoeven niet te wachten tot het lichaam vanzelf terugschakelt naar rust. We kunnen dat zelf doen. Met onze adem.

Het klinkt bijna te eenvoudig, maar de adem vertelt het hele verhaal. Uit onderzoek blijkt dat mensen in 1980 gemiddeld zes keer per minuut ademhaalden. In 2010 was dat twaalf. De gemiddelde ademhaling is in 30 jaar tijd verdubbeld. Niet omdat we meer zuurstof nodig hebben, maar omdat onze levensstijl structureel meer stress activeert.

Wat we nodig hebben, is een ademhaling die rust brengt:

• Ongeveer 6 ademhalingen per minuut

• In- en uitademing even lang

• Door de neus, met de buik

• Zonder forceren — zacht, regelmatig

Door op deze manier adem te halen, geven we ons lichaam het signaal: je bent veilig. Je mag weer groeien.

Hartcoherentie – het ritme van rust

Als we 7 tot 10 minuten op deze manier ademen, gebeurt er iets bijzonders: hartcoherentie. Dat is geen vlak hartritme, maar een vloeiende, ritmische beweging waarin ademhaling en hartritme op elkaar afgestemd raken. Deze staat wordt gekenmerkt door regelmaat en samenhang in de variatie van het hartritme — en zorgt ervoor dat hart, brein en lichaam optimaal samenwerken.

Wetenschappelijk gezien verwijst hartcoherentie naar een toestand waarin ons autonome zenuwstelsel in balans is, en verschillende systemen in het lichaam op elkaar afgestemd raken. Je brein reageert alerter, je geheugen werkt beter, en je kunt helderder denken en voelen.

Wat dat oplevert, is niet alleen rust in je hoofd, maar ook een diepe lichamelijke ontspanning. Je hartslag wordt regelmatiger, je systeem schakelt over naar herstel.
Hormonale processen kalmeren, je immuunsysteem krijgt ruimte, en emoties worden beter gereguleerd. Niet doordat je jezelf forceert om rustig te zijn, maar omdat je lichaam daadwerkelijk veiligheid ervaart.

Hartcoherentie is tijdelijk — het verdwijnt weer na de oefening — maar de effecten ervan zijn langdurig voelbaar. En hoe vaker je oefent, hoe makkelijker je lichaam deze staat herkent en opnieuw kan vinden. Het wordt een innerlijk anker dat je steeds opnieuw kunt activeren.

Zelf oefenen met hartcoherentie

Wil je dit zelf een keer ervaren? Zoek een app of YouTube-video waarin je kunt ademhalen op een ritme van 6 keer per minuut. Het is belangrijk dat de oefening minstens 7 minuten duurt, zodat je systeem echt de kans krijgt om die staat van hartcoherentie te bereiken.
Veel apps of video's werken met visuele ondersteuning, zoals een balletje dat op en neer beweegt — net als het beeld dat ik zelf vaak gebruik.

En wil je hier dieper in duiken? Als je je inschrijft voor mijn nieuwsbrief, ontvang je mijn verdiepende gids over hartcoherentie — met extra uitleg én twee oefeningen waarmee je zelf aan de slag kunt. Je ontvangt een zachte en praktische benadering waarmee je je eigen systeem steeds beter leert verstaan en begeleiden — met ruimte voor verdieping, vertraging en integratie.

Schrijf je hier in om de gids te ontvangen.

Tot slot

Ik zit nog steeds met een bonzend hart in de auto, de vrachtwagen voegt voor mijn neus in en ik voel opluchting. Alles en iedereen is nog heel.

Maar de schrik, de angst en de spanning zitten nog volop in mijn lichaam. Gelukkig weet ik hoe ik de situatie meteen kan ontladen. Ik adem een paar keer diep en rustig in, zie in mijn geestesoog een oranje balletje over een groene lijn bewegen. Ik voel hoe mijn hartslag daalt, hoe mijn buik zich ontspant, mijn schouders. Ik voel hoe de ervaring mijn systeem verlaat en ik in ontspanning achterblijf.

Ik passeer uiteindelijk de betreffende vrachtwagen. En toeter natuurlijk nog wel even heel hard — want ik ben niet perfect en moet in het verkeer toch altijd even mijn punt maken.

We kunnen niet altijd voorkomen dat ons systeem in verdediging gaat, dat moeten we ook niet willen. Maar we kunnen wel leren hoe we het weer laten ontspannen en terugbrengen naar de groeimodus.

Voor wie verder wil verkennen

Wil je leren hoe je je lichaam kunt ondersteunen in het omgaan met stress en indrukken? In mijn workshop "Bewust in gesprek" leer je wat er in je systeem gebeurt tijdens contact en hoe je jezelf daarin kunt begeleiden.

Wanneer deze workshops open zijn voor iedereen, deel ik de data in mijn nieuwsbrief. Heb je interesse voor je organisatie of team? Neem gerust contact op. Ik denk graag met je mee.

Over Florentyna Kerkmeer:
Florentyna Kerkmeer is gespecialiseerd in innerlijk werk, energetische processen en intuïtieve begeleiding. Ze begeleidt mensen bij het verkennen van hun binnenwereld, en deelt wat zij zelf tegenkomt op het pad van heling, afstemming en transformatie. Ze schrijft vanuit haar eigen pad en werk over wat beweegt, verzacht, wakker maakt of juist laat rusten — altijd in verbinding met het lichaam, het onderbewuste en de trage wijsheid van binnenuit.